Աստված ոչ անի, որևէ մեկը զգա այդ ցավը
Մարիա Երկանյանը գրում է. Սեպտեմբերի 27
Դաժան օր։ Այս օրը կմնա մեր հուշերում որպես երկրորդ ցեղասպանություն։ Սեպտեմբերի 27֊ից սկսած 44 օրյա դաժան պատերազմը խլեց մեզանից հազարավոր կյանքեր, հազարավոր որդիներ, ամուսիններ, եղբայրներ, հայրեր, քեռիներ և հորեղբայրներ։ Այս օրը դարերով կհիշեն, կգրեն ապագայում պատմության գրքերում, ու այս օրը կապրի դարերով։
Բայց մենք չենք լինի, ոչ մեկ չի հիշի բոլոր Հերոսների անունները, դեմքերը, ո՛չ մեկ չի ճանաչի հասարակ շարքային զինվորներին դեմքերով, ո՛չ մեկ չի զգա այս օրերին անցկացրած ծնողների ցավը։ Ո՞վ գիտի թե ինչպես է մղկտում մոր հոգին ցավից, ի՞նչ է կատարվում որդեկորույս ծնողի հոգում։
Աստված ոչ անի, որևէ մեկը զգա այդ ցավը։ Մենք որդեկորույս մայրերով դարձել ենք դերասաններ, դերասանների նման խաբում ենք որ լավ ենք, ամեն ինչ նորմալա, փողոցում քայլում ենք գլուխներս բարձր, իբրև բան չի եղել, թաքնվում ենք որ խղճուկ հայացքներից խուսափենք, որովհետև մենք ուղղակի որդի չենք կորցրել, մենք հերոս որդիներ ենք կորցրել, մեր 18֊20 տարեկան, դեռ կյանքում ոչինչ չտեսած, անարատ ու անմեղ որդիները առանց դավաճանություն զգալու, խիզախորեն զենքերը բռնած ձեռքներին, գլուխները բարձր, առյուծի կաթ խմած` մեկնեցին պատերազմ, որ թուրք չմտնի Հայաստան, որ Հայոց հողերը պաշտպանեն, որ տանը մնացած յուրաքանչյուր մարդ, գլուխը հանգիստ բարձին դնի։ Մեր որդիները չգնացին միայն մայրերին ու իրանց ընտանիքը պաշտպանեն, այլ բոլորիս։ Մեր Հերոս տղերքը վախը կորցրած, ինչ ասես տեսան պատերազմի դաշտում։ Թուրք շան որդիները ինչ ասես արեցին մեր Հերոսների գլխին, բայց մեր տղերքը` մեր քաջերը` Հերոսաբար մինչև վերջ պայքարեցին։ Ո՞վ գիտեր որ այդքան արյուն թափվելուց հետո, մենք մեր հողերն էլ կտանք թուրքի լամուկներին, մեր որդիների տաք արյունը դեռ չսառած։ Ո՞վ գիտեր որ` դավաճան թուրքը մեր մեջ է ապրում: Ո՞վ գիտեր։ Այդ Հերոսներից մեկն էլ իմ որդին էր, իմ Սենոս, իմ մինուճար որդին` Սենո Շահենի Երկանյանը։
Սենոս էլ խոստացավ, որ մեզ մենակ չի թողնի, բայց թողեց։ Երբ այս չարաբաստիկ պա տերազմը սկսվեց, ու Սենոյիս տարան Ղարաբաղ ես ուզում էի գնայի, կանգնեի մեքենաի դիմաց, ու չթողնեի որդուս տանեին։ Բայց իմ Սենոն չթողեց, նեղացավ, ջղայնացավ , ասեց֊
֊ Մամ ջան,դու գժվել ե՞ս, ի՞նչ ես խոսում, մտածի հետո ասա ես չգնամ, մյուսը չգնա, հետո՞, ո՞վա գնալու մեր հողերը պահելու, բա որ չպահենք հողերը Արցախում, վաղը թշնա մին մեր դուռն էլ կծ եծի, հասկանում ե՞ս։ Մամ ջան, մինչև հիմա դու ես անքուն գիշերներ անցկացնելով պահել մեծացրել ինձ, սովորացնում էիր որ` տղեն պետքա բանակ գնա ,պատերազմում պետք է պայքարես քո հողի համար ,ընկերներիդ պետք է պաշտպանես, ոչ թե միայն քո գլուխը պահես։ Ես տենց եմ մեծացել դու ես ինձ սենց դաստիրակել ,ու հիմա ինձուզում ես հետ պահե՞ս։ Մամ ջան հավատա,: մենք կհաղթենք, մեր դրոշները կխփենք մեր ուզած տեղը, ու հպարտ հետ կգանք, հավատա։
Հիմա հոգիս ցավումա, ոչինչ չեմ զգում, ինձ համար` ինչպես և 1000-ավոր որդեկորույս մայրերի համար, սաղ սև ու սպիտակ են գույները, սուտ է ամենը։ Պատերազմն անցավ, շատերը արդեն 1 տարին նոր է լռացել մոռացան։ Դեռ շուտվանից, դրսում սալյուտներ են տրա քացնում, բարձր երաժշտությունը միացրած, մեքենաները փողոցներով վեր ու վար են անում, շատ դեպքերում պատուհանս փակում եմ որ չլսեմ։ Եռաբլուր գալիս են մեր աղջիկները կարճ շորտերով, պոռտաբաց, ման են գալիս ,նայում ու գնում։ Ոչ ոք չի հասկանում թե ի՞նչ կատարվեց։ Մի ժամանակ Ռուսաստանում Հայերին հարգում էին, Տաջիկներին ձեռ առնում։ Հիմա Հայը Ռուսաստանում դարձել է Տաջիկ, իսկ Տաջիկը Հայ։ Ու՞ր կորավ Ազգս, ու՞ր կորավ Հայի թասիբը, ի՞նչ կատարվեց, կործանվեց Հայրենիքս, կործանվեց Հայ ազգս, մարդկանց մեջ ատելություն է, բարի ու թախծոտ Հայի աչքերից դաժան կրակ է թափվում։
Ա՜խ Աստված իմ, հետ բեր Հայրենիքս, փափկեցրա Հայ ազգիս սրտերը, միևնույն է երջանկություն էլ չի տիրի ոչ մեկի սրտերում, գոնե թող խաղաղություն տիրի։ Օրհնիր Ազգիս, քանի լռիվ չեն կործանվել։
Երբ նայում եմ ահս ամենին, այս դաժանությանը, դա վաճանությանը` մտածում եմ, հոգիս ավելի է տակն ու վրա լինում Սրա համա՞ր կորցրի որդուս, այն հողերը, որի համար որդիս զոհվել` տվին թուրքին նվեր, այն հողերը, որի համար հազարավոր որդիներ զո հվեցին, ու դեր հազարավորներն էլ չկան, թուրքնա պղ ծում։ Ինչ ամոթ է։
Ու հանուն ի՞նչի իմ որդին զ ոհվեց, հանուն ի՞նչի ու ու՞մ ես իմ որդու ձայնին պետք է կարոտ մնամ։ Ո՞վա հասկանում մոր ցավը, ո՞վ։ Ոչ մեկ, վերքը տիրոջն է ցավեցնում։Ցավում եմ, բայց դա ճիշտ է: Կներեք մեզ տղերք, կներեք որ մենք կանք, իսկ դուք Ո՛Չ։ ԿՆԵՐԵՔ։