Մամա, ես փրկվել եմ, ինձ բան չի լինելու
Օպերայի եւ Վարդան Մամիկոնյանի արձանի մոտ անվաչմշկորդ (ռոլեր) Թոմին պայուսակից հանում էր չմուշկները, հագնում ու ցատկեր կատարում։ Նա հմուտ անվաչմշկորդ էր։ Թոմիին այդպես անվանում էին ընկերները, իսկ իրականում նա Գոռ Սիմոնյանն էր։
Պատերազմից ամիսներ անց Գոռի մայրը՝ Ռուզաննա Սիմոնյանը, որդու համար սիրելի դարձած այդ վայրերում փնտրում է նրան։ Բայց այդտեղ ռոլերների գրեթե չի հանդիպում։
Հյուրասենյակում արեւն ընկնում է Գոռի հուշանկյան վրա։ Սեղանի շուրջ նստած մորաքույրները, ընկերները, հայացքներն ինչ-որ կետի հառած, մեկ հոգոց են հանում, մեկ սրբում թաց աչքերը։ Դավիթը՝ Գոռի ավագ եղբայրը, բերում է այն մոխրագույն պայուսակը, որտեղ այսօր էլ պահում են եղբոր անվաչմուշկները։ Պայուսակի կանթին Գոռի նարնջագույն գլխարկն է։ Մենք բոլորս նայում ենք հիշողություններով լի պայուսակին եւ տխուր ժպտում։ Գոռի բարձր ցատկերը դեռ առջեւում էին։ Մայրն ասում է՝ անվաչմուշկները նրա կյանքի իմաստն էին դարձել, եւ դեռ շատ բարձր ցատկեր պիտի կատարեր։
Գոռը երկու եղբայրներից կրտսերն էր՝ Դավիթից փոքր էր 7 տարով։ Դավիթը երկրորդ դասարանում էր սովորում, երբ Գոռը ծնվեց։ Երկուսն էլ գերազանց առաջադիմություն ունեին դպրոցում։ Տիկին Ռուզաննան պահարանից բերում է Գոռի լուսանկարների ալբոմները, փաստաթղթերը։ Արհեստագործական ուսումնարանի կարմիր վկայականն է բացում։ Գոռն 9-րդ դասարանն ավարտելուց հետո ընդունվել էր Երեւանի թիվ 6 արհեստագործական ուսումնարան ու ավարտել վարսավիրի մասնագիտացմամբ։ Բանակ գնալուց առաջ եղբորը խնդրել էր ծրագրավորման արագացված դասընթացների տեղ գտնել, որ հենց վերադառնա, ծրագրավորում սովորի։ Մայրն ասում է՝ ուսումնարան ընդունվելուց հետո հասկացան, որ վարսավիրությունը Գոռինը չէ։ Չնայած դրան՝ արդեն հմուտ սանրվածքներ էր անում։
Գոռի բոլոր նպատակները հյուսվում էին ծառայությունից վերադառնալուց հետո։ 2019 թ․ հունվարի 25-ին զորակոչվել էր, սկզբից ծառայել էր Մատաղիսում, ապա՝ Թալիշում։ Տնեցիների հետ խոսելիս երբեւէ չի բողոքել ծառայությունից, մայրն ասում է՝ որդին այնքան դրական էր տրամադրվել, ծառայության ընթացքում խրախուսական պարգեւների էր արժանացել հրամկազմի կողմից։
Գոռի վերադարձին մնացել էր 4 ամիս, երբ պատերազմն սկսվեց։ Տիկին Ռուզաննան ասում է՝ շուտով պիտի սկսեին 100 օրվա հետհաշվարկը։ Սեպտեմբերի 25-ին դիրքերից իջնելուց առաջ զանգել էր մորը՝ ասելով, որ երկու կրծքանշան են շնորհելու՝ «Հայոց բանակի գերազանցիկ» եւ «Քաջարի մարտիկ»։ «Ինքն էնքան փակ էր, գլուխգովան չէր ու էնքան խրախուսական պարգեւատրումներ էր ստացել, բայց մենակ էդ օրն ասեց՝ մամ, որ դիրքերից իջնեմ երկու մեդալ են տալու»,- նկատում է մայրը։
Մեր գրեթե ամբողջ զրույցի ընթացքում տիկին Ռուզաննան լացում է, երբեմն ինչ-որ հուշ պատմելիս ձայնը նվաղում է ու այնքան մեղմ հնչում՝ կարծես, բյուրեղապակյա մաքրությամբ այդ հիշողությունները չվնասելու համար։
Պատերազմի առաջին օրը Գոռենց անմիջապես դիրքեր են բարձրացրել։ Նրա մարտական ընկերը՝ Գրիգորի Գրիգորյանը, լուռ է մեր զրույցի ընթացքում։ Զորակոչվել է 2019 թ․ հունվարի 11-ին։ Նախքան պատերազմն սկսելը՝ մի քանի օր առաջ, վաշտի հրամանատարը, ըստ Գրիգորիի, իրենց պատրաստում էր պատերազմին։
«Ինքը զգում էր, որ պատերազմ է սկսվելու։ Քնելուց հագնված էինք քնում, ջոկի ավագներին հավաքում էր, ասում էր՝ ինչ պիտի անենք, եթե պատերազմ սկսի, դիրքերով էր բաշխում, որ մարտունակ լինեն դիրքերը։ Ինքը քանի որ ապրիլյանի մասնակից էլ էր, լույս 27-ին ասում էր, որ զգում է՝ պատերազմ է սկսվելու, ու ես մինչեւ վերջ չէի հավատում։ 27-ի առավոտյան մեր շենքն սկսեցին ռմբակոծել, մտածում էի՝ պարապմունք ա․․․ Հրետանին էր աշխատում»,- վերհիշում է Գրիգորին։
Չնայած Գոռի հետ Թալիշում էին ծառայում, տարբեր վաշտերից էին եւ միայն պատերազմի ժամանակ ծանոթացան։ Հոկտեմբերի 13-ին, երբ Ալաշանի անտառներում էին, դիրքեր պիտի բարձրանային։ Հաց ուտելիս Գոռը Գրիգորիին քաղցրավենիք էր հյուրասիրել, վերջինս էլ ասել, թե ծառայությունից հետո ինքն էլ նրան կհյուրասիրի։ Պայմանավորվել էին զինծառայությունը բարեհաջող ավարտելուց հետո հանդիպել։ Բայց դրանք Գոռի կյանքի վերջին ժամերն էին։ Երբ թշնամու հրետանին սկսել էր աշխատել, փոքր խմբերի էին բաժանվել ու ցրվել տարբեր ուղղություններով։ Գրիգորին ասում է՝ այդպես էին արել, որ հարվածի ժամանակ զոհերը քիչ լինեին։
Գոռը 4 զինվորների եւ գումարտակի հրամանատար Աբո Խաչատրյանի հետ մի տեղում էր։ Դավիթն ասում է՝ ավելի ուշ հենց վերջինից է իմացել դեպքի մանրամասները։ Նրանք գտնվում էին Մարտակերտի եւ Մատաղիսի հատման կետում։ Երբ թշնամու հրետանին սկսել էր ակտիվ աշխատել, արկերի տարափի տակ հրամանատարը, լսելով տարօրինակ ձայն, զինվորներին հրամայել էր պառկել, ինքը եւս պառկել էր, բայց Դավիթն ասում է, որ մեծ ճշտությամբ թշնամու դրոնը հարվածել էր 5 զինվորների մեջ։
Քիչ այն կողմ գտնվող հրամանատարի բախտը բերել էր․ նա փրկվել էր՝ միայն ոտքն էր վիրավորվել եւ կոնտուզիա էր ստացել։ 5 զինվորները տեղում զոհվել էին։ Տիկին Ռուզաննան ավելացնում է, որ զինվորներից մեկը նշանած աղջիկ ուներ, եւ հենց պայթյունի պահին հեռախոսով խոսելիս է եղել, երբ կապն անջատվել է։ Նրա ասելով՝ այդ պահին միայն այդ զինվորը հեռախոս ուներ։ Տիկին Ռուզաննան համարում է, որ հենց այդ զանգի ժամանակ են որսացել Գոռենց գտնվելու վայրը։
«Գոռի հետ խոսելուց վստահ էի, որ ամեն ինչ լավ է լինելու իր հետ։ Ասում էր՝ մամա, դու չես պատկերացնում՝ աստված ինձ էնտեղից վերցրեց, էնտեղ դրեց, ես փրկվել եմ, ինձ բան չի լինելու, ու դա էր ինձ ուժ տալիս»,- նշում է մայրը։
Դեպքի մասին տիկին Ռուզաննան իմացել է Դավիթից, բայց շատ ուշ՝ նոյեմբերի 20-ին։
Զինկոմիսարիատից ծանուցում ստանալուց հետո հոկտեմբերի 1-ին Արցախ էր մեկնել նաեւ Դավիթը։ Հոկտեմբերի 4-ին Գոռը զանգել էր, եւ դա եղբայրների միակ խոսակցությունն էր պատերազմի ժամանակ։ Գոռն ասել էր, որ իր հետ ամեն ինչ կարգին է, անգամ մի խազ չկա վրան։ Պատմել էր, թե այնպիսի բաների միջով է անցել, որ եթե այդքանից հետո իրեն ոչինչ չի եղել, ուրեմն՝ վերջ, 100 տոկոսով հետ է գալու։
Պատերազմի ժամանակ Գոռը գրեթե ամեն օր զանգում էր մորը՝ միշտ տարբեր հեռախոսահամարներից, եւ խնդրում, որ հետ չզանգի։
Հոկտեմբերի 13-ին սովորականի պես մայրը սպասում էր որդու զանգին, սակայն այդ օրը եւ մնացած օրերին զանգ այլեւս չեղավ։
Նոյեմբերի 18-ին Դավիթը դիրքերից իջել էր, արդեն Երեւանում էր։ Մինչ այդ հարազատներն ու ընկերներն արդեն որոնում էին Գոռին։ Նոյեմբերի 19-ին Դավիթը հարազատներից մեկից զանգ էր ստացել, ու մեկնել էին Մարտունի։ Այնտեղ էլ ճանաչել էին Գոռի մարմինը, բայց Դավիթը ներս չէր մտել։
Տիկին Ռուզաննայի քույրերն ավելի վաղ էին իմացել Գոռի զոհվելու մասին։ Ծանոթներից մեկի միջոցով էին պարզել, որն էլ իր հերթին հետախույզ ծանոթ ուներ։ Քրոջից թաքցրել էին՝ մտածելով, որ մինչեւ Գոռի աճյունը չգտնեն, պետք չէ ասել այդ մասին։
Մենք բոլորս մի պահ լռում ենք։ Տիկին Ռուզաննան պարզում է ընտանեկան փոքր լուսանկարներ, որոնց հետեւում գրություններ կան։ Դրանք գտել էին Գոռի զինգրքույկում։ Այդ տողերը որդին գրել էր ծառայության ժամանակ։
Գոռը մտադիր էր ծառայությունից վերադառնալուց հետո ինքնակենսագրական պատմություն գրել։ Մայրը պահարանից բերում է թղթե տոպրակը, որտեղ որդու մազերն են՝ մեկընդմեջ արդեն արծաթացած։ Երբ մազերը կտրել էր զորակոչվելուց առաջ, տիկին Ռուզաննային խնդրել էր պահել, որ վերադառնա ու պատմություն գրի։
Մինչեւ զորակոչվելը Գոռը 4 ամիս մատուցող էր աշխատել երեւանյան ռեստորաններից մեկում։ Հավաքած գումարը թղթե տոպրակում էր դրել՝ մոր ծննդյան նվերի համար, բայց հետո չէր գտել այն ու մտածել էր, որ կորցրել էր։ Մորն ասել էր, որ մեծ գումար է կորցրել, ինչին վերջինս արձագանքել էր, թե դեռ մեծ գումարներ կաշխատի, չմտածի այդ մասին։ Հետո տիկին Ռուզաննան պատահական գտել էր թղթե տոպրակը։ Գոռի հավաքած գումարը կախազարդ է դարձել, որի վրա գրված է «Tommy»։
Բանակ գնալուց առաջ մատուցողի գոգնոցը որդին տվել էր մորն ու խնդրել պահել՝ ասելով, որ երբ վերադառնա եւ սկսի սովորել, հնարավոր է մորն օգնելու համար նորից աշխատի։ Մայրն ասել էր, թե թույլ չի տա։
Գոռի ընկերներից Անգելինա Անտարյանն ասում է, որ նա կյանքում ոչ մի բանից չէր բողոքում, միայն դրականն էր տալիս։ Ծանոթացել էին Օպերայի մոտ չմուշկ քշելիս 2014 թ․։
Երկուսով շատ ծրագրեր ունեին, որոշել էին, որ բանակից հետո Սանկտ Պետերբուրգ են գնալու, Գոռն աշխատելու էր, Անգելինան՝ սովորելու։
Մեր խոսակցությունը ծանրանում է, երբ հասնում ենք ներկային։ Դրա համար հաճախ թռիչքներ ենք անում դեպի անցյալ` այնտեղից բերելով Գոռի մասին ջերմ հիշողությունները:
Հուշերը՝ կենդանություն ստացած, կարծես, հետապնդում են տիկին Ռուզաննային։ Տանն ամենուր Գոռի հետքերն են։ Դրանք զարթուցիչի պես հիշեցնում են որդու բացակայությունը՝ խտացնելով կարոտն ու ցավը։ Մայրը որոշել է վաճառել բնակարանն իր ողջ գույքով։
Բակում որդու հիշատակին տիկին Ռուզաննան ցայտաղբյուր է տեղադրել։ Ասում է՝ երբ բնակարանը վաճառի, հաճախ կգա, կնստի ցայտաղբյուրի մոտ, ջուր կխմի, բայց այդ ջուրն այլեւս չի հովացնի կսկիծով լցված սիրտը։ Իսկ նոր բնակարան կգնի այնտեղ, որտեղ Գոռը չմուշկ քշելիս երջանիկ ու անհոգ պահեր շատ է ունեցել։